Tam ismi Mahmud Abdülbâki olan şair, 1526 senesinde İstanbul şehrinde doğmuştur. 1600 senesinde ise vefat etmiş, İstanbul’da defnedilmiştir. Babası müezzin olan bu şair, ekonomik olarak fakir bir ailenin çocuğudur. Gençliğinin ilk yıllarında çırak olarak saraçlık yapmıştır.
Bâki’nin hayatı o yılların şartlarına göre oldukça zorlu geçmiştir. Okumayı seven ve düşkün olan Bâki, medresede eğitimini gerçekleştirmiş ve bununla beraber şiir ile uğraşmıştır. 1500’lü yıllardaki ünlü şairler ile tanışma fırsatı bulmuş, nazireler yazarak ünlü kişilere kendi yeteneklerini gösterme fırsatı yakalamıştır.
İstanbul, Mekke gibi şehirlerde kadılık görevini gerçekleştirmiş, Rumeli ve Anadolu kazaskerliğinde rol almıştır. Şeyhülislam olma isteğini çocukluğundan beri istemesine rağmen bir türlü olma fırsatını yakalayamamıştır. O dönemin şartlarına göre zorluklarla oldukça fazlaca mücadele eden Bâki, hayatını dönemin dört hükümdar zamanında geçirmiştir ve el üstünde tutulmuştur.
Kanuni döneminde “Sultanu’ş-şuara” ünvanı, dönemin en büyük şairi sayılarak kendisine verilmiştir. Sadece Rumeli ve Anadolu’da şöhreti yayılmamış, İran, Azerbaycan, Hint sarayları ve Hicaz’a kadar yayılmıştır.
Bâki’nin kendi hayatının dışında Bâki kimdir sorusuna cevap olarak aşağıdaki edebi kişiliğinin bazı özellikleri verilmiş olup bu soruya yanıt bulmamız sağlanmıştır.
Bâki’nin edebi kişiliği,
- Hicviyeleri ile meşhur olan Bâki, Mesnevi yazmamıştır.
- Takdir edilesi kasideleri bulunmasına rağmen gazel şairi olarak akıllardaki yerini korumuştur.
- Dünyadaki insan yaşamının geçiciliğini dile getiren Bâki, okurlarına aşkın ve şarabın keyfini çıkarmaya yönlendiren Baki gazelleri ile ün kazanmıştır.
- Şiirlerinde dünyevi aşka önem verip, tasavvufi aşka önem vermezdi.
- Methiye, mersiye ve fahriyelerinden abartısız ve içten anlatım kullanmıştır.
- Çağdaş şairlere nazaran daha anlaşılır ve sade bir dil seçmiştir.
- Anlam bakımından Fuzuli kadar derin, Nefi kadar içten değildir.
- Bâki, şiirinde ince bir yapıda nükte ve hayaller başta gelmek üzere çok çeşitli edebi sanatlarla işleyip zenginleştirmiştir.
- Osmanlı ordusu ve hükümdarları için, yaşanmış olan savaşları şiirlerinde yüceltmekteydi.
- Şiirlerinde duygudan çok akla önem vermiştir. Coşkun bir lirizm şiirlerinde bulunmamaktadır.
- Ahenkli ve temiz üslubu bulunan Bâki, divan şiirine söyleyiş rahatlığını kazandırmıştır.
- yüzyılda ulaştığı ünü sayesinde şiir alanında Osmanlı’yı temsil eden usta ve büyük bir sanatçılığını edebi kişiliğine de yansıtmıştır.
Günümüze kadar ulaşan bazı eserlerinin yanında tarih kitaplarında oldukça büyük öneme sahip olan şair, benzersiz yeteneğini de ilham kaynağı olarak yeni nesillere aktarmıştır. Kendisi tarih sayfalarında çok büyük öneme sahip olup, dünya çapında saygı ve takdir ile anılmaktadır. Günümüze kadar bıraktığı Bâki kitaplar ve eserleri, yıllardır toplum için çok değerli olmuştur. Bir sonraki başlıklarda Bâki’nin eser ve kitaplarının örneklerini görüp bazılarının açıklamasını inceleyeceğiz.
Bâki’nin Başlıca Eserleri
Tarihteki yerini bu kadar eser ile doldurup ün kazanan Baki’nin, Kanuni Sultan Süleyman tarafından çok meşhur bir sözü akıllardaki yerini korumaktadır. Sultan Süleyman, “Yaptığın üç isabetli işi say deseler, biri muhakkak şair Baki’yi İstanbul’a getirip insanlığa kazandırmamdır” sözü, bir padişahın şaire sarf edeceği en değerli sözlerden biri olarak kabul edilebilir. Bu denli büyük ve değerli bir kişilik olan Baki, her kesim tarafından saygı ve hayranlık ile karşılanıyordu. Baki’nin aşağıdaki 5 adet ün kazanmış ve günümüzde bilinen eserleri bulunmaktadır.
- Divân
- Fazâil’i-Mekke
- Hadis-i Erbain Tercümesi
- Kanuni Mersiyesi
- Fazâ’ilü’l-Cihad
Fazâl’i-Mekke
Fazâil’i-Mekke Baki’nin büyük eserlerinden bir tanesidir. Arapçadan tercüme olan eser, Sokullu Mehmet Paşa’nın emri ile yazılmıştır. Eser, Mekke’nin tarihini ve Osmanlı sultanlarının yapmış oldukları Mekke ve çevresindeki hizmetlere yer verilmiştir
Divan
Bâki Divanı eseri, en önemli eseri olarak kabul edilmektedir. Baki, Kanuni Sultan Süleyman tarafından özel istek ile bir divan tertip etmiştir. Devamında çok fazla sayıda şiir yazdığından dolayı bazı nüshalar eksiktir. Divan, yaklaşık 30 sene önce düzenlenmiş olup Avrupa ve Türkiye’deki kütüphanelerde yazma nüshaları bulunmaktadır.
Divan’ın içeriği şu şekildedir.
Kasideler, Terkib-i Bentler, Muhammes, Tahmisler, Kıt’alar, Nazm, Beyitler, Mesnevi, Tarih, Matla Beyitleri, Terci-i Bend gibi çok sayıda edebi eseri içinde barındırır.
Fazâl’ilü’l-Cihad
Baki’nin 1567 senesinde tamamlanmış olan bu eseri, Ahmet bin İbrahim tarafından yazılan Meşa’irü’l eşvak adlı eserinin Arapçadan tercümesidir. Müslümanları, kafirlere karşı savaşa davet eden eser, Sokullu Mehmet Paşa’ya sunulmuştur.
Terceme-i Hadis-i Erba’in
Baki Eyüp medresesinde görevli iken Eyyüb-i Ensari’den rivayet edildiği söylenmiş olan hadisleri bir araya getirerek bu eseri ortaya çıkarmıştır.
Me’âlimüll-yakîn fî sîreti Seyyidi’l-Mürselîn
Şihabüddin Ahmet bin Hatib-l- Kastalani’nin ünlü eseri olan “el Mevahibül-ledünniye bi’l-minahil-Ahmediyye” adlı eserini esas tutarak meydana getirilen bir siyer eseridir. Baki birçok eserden yararlanmış olup tercümesini meydana getirmiştir. Baki’nin bu eserinde dini konulardaki tecrübe ve bilgisi görülmektedir.
Bu açıklanan bilgilerle beraber, Bâki eserleri olarak Divan eseri dışındakiler dini konumdadır. Bahsedilmiş olan eserler ile Türkçe’nin kıymetli tarihi ve seyri açısıyla birlikte sadeleşme safhası açısından da değerli eser olduğunu Sabahattin Küçük dile getirmiştir. Baki yıllar sonra bile bu topraklara edebi olarak katkı sağlamayı başarmış çok değerli bir şairdir. Bu eserlerin birçoğu Ankara’da, İstanbul’da, Yurt dışında milli kütüphanelerde, müzelerde bulunmaktadır.
Türkiye’de Konya Mevlana Müzesi, Ankara Üniversitesi, Cebeci Halk Kütüphanesi, Ankara Milli Kütüphane, Türk Dil Kurumu Kütüphanesi, Fırat Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunmakta.
Yurt dışında ise, Tahran Üniversitesi Kütüphanesi, Zagrep İlimler Akademisi, Biblio-Nationale, British Museum’da da yazmaları bulunmaktadır.