Dede Korkut kimdir ve eserleri hakkındaki kaynaklara bakıldığında hangi tarih aralıklarında yaşadığı net olarak bilinmemektedir. Ancak eserlerini birçok farklı görüş ve yazış biçimi ile oluşturduğu bilinmektedir. Dede Korkut kitaplarına bakıldığında Hz. Muhammed (s.a.v.) zamanlarına yakın bir dönemde yaşadığı anlaşılmaktadır. Ozanların yaşamına bakıldığında Dede Korkut bilinen kişilerin atası kabul edilmektedir. Yazış tarzında oluşturduğu farklı stiller ile sıra dışı birçok özelliğine eserlerinde yansıtmıştır.
Dede Korkut şiirleri özelliklerine bakıldığında özellikle konularının yiğitlik, mertlik, aşk ve vatan sevgisi ile yoğunlaştırılarak oluşturulmuştur. Bu konular dışında anne ve baba sevgisi de bu şiirlerde işlenerek İslamiyet algısı şiirler üzerinden benimsetilmiştir. Yaşanılan dönem içerisinde kopuz oldukça önemliydi. Kopuzu ilk bulan kişi olarak Türklere öğreten kişi olarak tanınmıştır. Kopuzun kullanılması hikayelere farklı bir mizaç kazandırmıştır.
Dede Korkut Eserleri
Türklerin İslamiyet öncesinde doğan kişiler tarafından Dede Korkut nüshaları içerisinde bulunan hikayeler sözlü edebiyatın başlatıcısı olarak kabul edilmiştir. İslamiyetin kabul edilmesi ile birlikte birçok farklı akım ile karşı karşıya kalınmıştır. Bu akımlar çerçevesinde hikayelerin tasarlayan Dede Korkut farklı birçok fikir ile birlikte edebiyata yön vermiştir. Dede Korkut tarafından yazılan kitaplar, destansı olarak yazılan Oğuz hikayelerinin mecmuası olarak kabul edilmiştir.
Dede Korkut hikayelerinin oluşturulmasında Kars ve Erzurum illerinde hüküm süren Akkoyunlular ve onların yazıya geçirdikleri destanlar çerçevesinde oluşmuştur. Dede Korkut hikayesi yazıya geçirilmesi ile birlikte geçiş döneminin en önemli ürünleri olarak kabul edilmiştir. Bu hikayelerin en önemli özelliği hem şiir hem de düzyazı biçiminde nazım şekilleri biçimlendirilmiştir. Bu hikayeler ve diğer yayımlanmış olan eserler olay içeren düzyazılar olarak nitelendirilmektedir. En bilinen hikayeler şu şekilde sıralanmaktadır:
- Dirse Han Oğlu Boğaç Han.
- Salur Kazan’ın Evi Yağmalanması
- Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek.
- Kazan Bey Oğlu Uruz’un Tutsak Olması
- Duha Koca Oğlu Deli Dumrul.
- Kanlı Koca Oğlu Kanturalı
- Kazılık Koca Oğlu Yegenek.
- Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi.
Dede Korkut Çevirileri
Dede Korkut hikayesi ilk olarak Berlin nüshası temel alınarak 1916 yılında İstanbul’da yayımlanmıştır. Arap harfleri kullanılarak oluşturulan Dede Korkut nüshaları Kitâb-ı Dede Korkud alâ Tâife-i Oğuzân isimleriyle kayıt altına alınmıştır. Nüshaların Dede Korkut ismi ile yayımlanması aşamasını Orhan Şaik Gökyay tarafından yapılmıştır. Bu aşamada Berlin nüshası ilk olarak Dresden nüshası ile karşılaştırılmıştır. Dresden nüshası ile gerekli karşılaştırma yapıldıktan sonra Vatikan nüshası ile bir kıyaslandırılmaya gidilmiştir. İlgili tetkikler yapıldıktan sonra nüsha “Dedem Korkud’un Kitabı” adıyla ismi ile tekrardan yayımlanmıştır.
Çevirme için gerekli olan nüshanın herhangi bir karşılaştırmaya gerek kalmadan yayımlanması ise Muharrem Ergin tarafından yapılmıştır. Dresden ve Vatikan nüshalarının aynı bir şekilde basıının yapılmasından sonra Dede Korkut Kitabı I ismi ile basım gerçekleştirilmiştir. Bu eserin ise tekrardan birçok dile çevrilmesinin ardından Bâbâ Korkud adıyla ve Türkçe aslından Hamâse-i Dede Korkut adıyla son hali meydana getirilmiştir.
Dede Korkut Hikayeleri
Dede Korkut hikayeleri temelde kitabın girişi kısmı ile birlikte 2 farklı bölümden oluşmaktadır. Nüshaların alınarak basılmasında çeviri yapılarak kopyalama işlemi gerçekleştirilmiş ise bu Dede Korkut’u tanıtan kısım olarak tanımlandırılmıştır. Bu farklı bölümler sayesinde Dede Korkut hikayelerinin isimleri oluşmuştur.
Hikayelerin ikinci kısmını ise Dede Korkut sözleri oluşturmaktadır. Dde Korkut tarafından söylenen her vecizler için bu sözler farklı şekillerde isimlendirilmiştir. Hikayelerin bu şekilde ayrılmasından sonra Dresden ve Vatikan’dan çeviriler olmak üzere iki farklı kısımda gösterime sunulmuştur. Dresdden gösterim ise aşağıdaki gibidir:
- Dirse Han Oğlu Boğaç Han
- Salur Kazan’ın Evi Yağmalanması
- Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek
- Kazan Bey Oğlu Uruz’un Tutsak Olması
- Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
- Kanlı Koca Oğlu Kanturalı
- Kazılık Koca Oğlu Yegenek
- Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi
- Begin Oğlu Emren
- Uşun Koca Oğlu Segrek
- Salur Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruz’un Çıkarması
- İç Oğuz’a Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü
Vatikan’dan gösterilen hikayeler ise aşağıdaki gibidir:
- Hikayet-i Han Oğlu Boğaç Han
- Hikayet-i Bamsı Beyrek
- Hikayet-i Salur Kazan’ın Evi Yağmalanduğudur
- Hikayet-i Kazan Begün Oğlu Uruz Han Tutsak Olduğudur
- Hikayet-i Kazılık Koca Oğlu Yegenek Bey
- Hikayet-i Taş Oğuz İç Oğuz’a Asi Olup Beyrek Vefatı
Dede Korkut El Yazma Nüshaları
Dede Korkut tarafından yazılan el yazısı nüshaları olarak günümüze dek oluşan üç adet eseri mevcuttur. 19. ve 20. yüzyıl arasında eserlerini oluşturan Dede Korkut’un Dresden ve Vatikan’dan olmak üzere iki adet nüshası bulunurken, bunların dışında 21. Yüzyıla ait Kazakistan’da bulunan bir adet daha nüshası vardır. Dede Korkut nüshaları giriş bölümü dahil olmak üzere toplam 12 adet hikaye içermektedir.
Bilim dünyasında da el yazma nüshaları ile tanınan Dede Korkut ilk kez Friedrich von Diez’in yayımladığı bir makale de konu olmuştur. Berlin Kütüphanesi içerisinde el yazma nüshalarının birer kopyası bulunmaktadır. Burada bulunan kopyalar ise Berlin nüshası olarak farklı şekilde isimlendirilmiştir. Vatikan nüshasını diğer nüshalardan ayıran en temel özelliği giriş bölümü ile birlikte toplamda 6 hikaye içermesidir.