Türk edebiyatında hemen hemen her türde eser vermiş olan Halide Edip Adıvar hayatı ve eserleri ile olduğu kadar siyasetçi kişiliği ile de öne çıkmaktadır. Aynı zamanda okullarda profesörlük yapmış olan sanatçıyı daha yakından tanıyalım.
1982 yılında Beşiktaş’ta İstanbul’da II. Abdülhamit döneminde Ceyb-i Hümayun (Padişah Hazinesi) kâtipliği, Yanya ve Bursa Reji Müdürlüğü yapan Mehmet Edip Bey ve Fatma Berifem Hanım’ın kızı olarak doğmuştur. Yaşını büyüttüğü gerekçesiyle Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nden atılan Halide Edip Adıvar evden eğitimine devam etmiştir. Daha sonra tekrar okula dönerek lisans derecesi alan ilk Müslüman kadın olmuştur.
- Meşrutiyet ilan edildikten sonra Halide Salih (eşinden dolayı) imzasını kullanarak kadın haklarını konu alan yazılar yazmaya ve yayınlamaya başlayarak kariyerine başlamıştır. Bu davranışı ile dönemin muhafazakâr kesiminin tepkisini çekmiştir. 31 Mart ayaklanmaları sırasında öldürülme endişesi ile İngiltere’ye gider. Orada bulunduğu sırada birçok fikir insanı ile tanışır. Halide Edip Adıvar sanatçı kişiliği göz önüne alındığında Doğu-Batı, eski-yeni, mistik-pozitivist, yüksek kültür-halk kültürü gibi birçok etkiye maruz kalmış ve bu durum eserlerine yansımıştır. Ayrıca toplumun temeli olduğu düşündüğü kadın unsuruna sıklıkla değinmiş, doğu kadınından batı kadınına kadar her türlü kadın figürüne yer vermiştir. Halide Edip Adıvar yazı dili incelendiğinde sade bir üslup kullandığı, konuşma dilinden uzaklaşmadığı üslupçu bir yazar olmadığı görülmüştür.
Halide Edib Adıvar, 9 Ocak 1964 günü İstanbul’da 80 yaşındayken böbrek yetmezliği nedeniyle hayatını kaybetti.
Halide Edip Adıvar’ın hayatı kısaca,
- İlk yazısı Tevfik Fikret’in çıkardığı Tanin’de yayımlandı.
- 1909’da siyasi içerikli yazıları ile edebi yazılar da yayımlamaya başladı. Bu dönemde ilk olarak Heyyula ve Raik’in Annesi isimli romanları basıldı.
- Balkan savaşı sırasında Teali-i Nisvan Cemiyeti’nin (Kadınları Yükseltme Derneği) kurucu üyeleri arasında yer aldı.
- Bu sırada Son Eseri adlı aşk romanını kaleme aldı.
- Halide Edib, Turancılık düşüncesinin etkisiyle Yeni Turan adlı eserini yazdı. 1911’de Harap Mabetler ve Handan isimli romanları yayımlandı.
- Yazar, I. Dünya Savaşı başladığında hayatını Mor Salkımlı Ev adlı kitabında anlatmıştır.
- Padişah tarafından Mustafa Kemal ile birlikte idam kararı verilen ekibin içinde yer almıştır. Daha sonra ise Mustafa Kemal’in edebî işlerini yürütmüştür.
- 1936 yılında olan Sinekli Bakkal’ın İngilizce orijinali “The Daughter of the Clown” yayımlandı.
- Sinekli bakkal isimli eseri ile 1943 yılında CHP Ödülü’ne lâyık görülmüştür.
- İstanbul Üniversitesi’nde İngiliz Filolojisi kürsüsünü kurdu. Kürsünün 10 yıl başkanlığını üstlendi.
- Halide Edip Adıvar edebi kişiliği ise herhangi bir ekole bağlı olarak düşünülmese de, realist bir çizgi izlediği fark edilebilir. Sanat hayatının bir döneminde, natüralizme yakın bir yerde durduğu da düşünülebilir.
Halide Edip Adıvar’ın aşk hayatı ise kendisine ders veren matematik öğretmeni olan Salih Zeki Bey ile başlamıştır. Ayetullah ve Hikmetullah adında iki çocuğu olmuştur. Daha sonra Salih Zeki Bey’in başka bir kadınla evlenmek istemesi üzerine boşanmıştır. Daha sonra aile doktorları Adnan Adıvar ile evlenmiştir.
Halide Edip Adıvar’ın eserleri
Halide Edip Adıvar her türde eser vermiş olsa da romancılığın üzerinde durmuştur. Nitekim yazmış olduğu romanlarla üne kavuşmuştur.
Raik’in Annesi
Raik’in Annesi, Halide Edib Adıvar’ın kaleme aldığı, 1909 yılında basılmış olan yazarın ilk romanlarındandır. İstemediği bir genç kızla evlenmek endişesiyle evinden ayrılıp Heybeliada’da bir otele yerleşen Siret’in bu tatil esnasında, şahit olduğu bir aile faciasıdır.
Seviye Talip
1910 yılında İstanbul’da yayımladığı feminist bir romandır. Yazarın ilk eserlerinden birisi olma özelliği taşıyan bu roman, kadının kocasını terk ettikten sonra âşık olduğu erkekle yaşamasını konu alır.
Handan
Handan, Halide Edib Adıvar’ın mektupları bir araya getirip ortaya koyduğu eseridir. İlk 1912 yılında yayımlanmış olup aynı zamanda Türk edebiyatında kadın psikolojisini ele alan ilk eser olma niteliğini taşımaktadır.
Yeni Turan
Türk edebiyatının ilk siyasal/ideolojik romanı olma ünvanına sahiptir. II. Meşrutiyet dönemini anlatan ütopik bir romandır. “Yeni Turan” adıyla kurulmuş olan bir partinin program ve çalışmaları anlatılmaktadır.
Son Eseri
1913 yılında tefrika edilen bir aşk romanıdır.
Mev’ud Hüküm
Hasta olmaktan korkan bir kadın doktor kocası sayesinde bu korkusunu atlatmaya çalışır. Kocası ile bir anlaşma yapar, bu anlaşma doğrultusunda hastalanır ise en acısız şekilde ölmek için kocası devreye girmesi anlatılmaktadır.
Vurun Kahpeye
İdealist İstanbullu öğretmen Aliye’nin Anadolu’da bir kasabaya gidişi ve bölgede Millî Mücadele düşüncesine destek faaliyetleri aktarılır.
Kalp Ağrısı
Eserde iki yakın kız arkadaşın aynı adama âşık oluşu ve arkadaşı için bundan vazgeçişini anlatılmaktadır.
Zeyno’nun Oğlu
1928 yılında yayınlanmış olan romanıdır. Kalp Ağrısı adlı romanının ikincisi niteliğindedir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Doğu Anadolu’ya görevli giden Türk subayları ve eşlerinin gözlemlerini aktarmaktadır.
Sinekli Bakkal
Sinekli Bakkal mahallesinin Sinekli Bakkal sokağında doğup büyüyüp evlenen Rabia adlı bir hafız kızının ve çevresindekilerin hayatının anlatıldığı eserdir.
Tatarcık
Eserde Cumhuriyet’e geçiş ile birlikte yaşanan duygular anlatılmaktadır. Genel de olduğu gibi Halide Edip yine kendine baş kahraman olarak bir kadın figürü gözünden değerlendirilmiştir.
Sonsuz Panayır
İkinci Dünya Savaşı yıllarında Anadolulun egemen olduğu İstanbul lüks kesimini ve eğlence dünyalarını anlatmaktadır.
Döner Aynası
Kaçırılan Hanife’nin başından geçen olaylar ve yaşadığı ölüm korkusu bir kadının gözünden anlatılıyor.
Sevda Sokağı Komedyası
Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ile Cumhuriyetin ilk yıllarında İstanbul’un bir semtinde üç kişi arasındaki aşk hikayesini anlatıyor.
Öyküleri
- Bursa’ya (Yakup Kadri, Falih Rıfkı ve Mehmet Asım Us ile birlikte, 1922)
- Harap Mabetler (1911)
- Dağa Çıkan Kurt (1922)
Tiyatroları
- Kenan Çobanları (1916)
- Maske ve Ruh (1945)
Anıları
- Türkün Ateşle İmtihanı (1962)
- Mor Salkımlı Ev (1963)