Halide Edip Adıvar, Türk edebiyatında önemli yeri olan yazarlar arasındadır. Mor Salkımlı Ev konusu içerisinde kendi hikâyesini, 36 yaşına kadar anlatır. İçerisinde çocukluk yılları, yetişmesi, yazıları, ilk evliliği ve ayrılığı gibi konular geçer.
Ancak bununla sınırlı olmayarak Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarını, Milli Mücadele’yi de bu romanda anlatmaktadır. İlk olarak İngilizce Memoirs of Halide Edip olarak 1926 senesinde yayınlanmış bu kitap, 1955 senesinde Yeni İstanbul Gazetesi içerisinde tefrika olunmuş, 1963’e gelindiğine vefatı öncesinde yayınlanmıştır.
Kitabın birinci bölümünde geçen anılar üçüncü tekil şahıs ile anlatılır. Ancak ikinci kısım tekil şahısla devam eder. Kitap aslen iki anı kitabı olup; Mor Salkımlı Ev bunların ilkidir. İkincisi ise Türk’ün Ateşle İmtihanı’dır.
Mor Salkımlı Ev Ana Fikri
Halide Edip’in yazdığı Mor Salkımlı Ev ana fikri bakımından, yazarın kendi hayat hikâyesini ve anılarını ele alır. Bu kitap ilk cilt olup, 36 yaşına kadar olan süreyi ele almaktadır. Bölüm bölüm devam etmekte olup, çocukluk yıllarıyla başlar.
Kitap içerisinde kendisine ait çok sayıda bilgi de yer alır. Örneğin ilk evliliği ve ayrılığı bunlar arasındadır. Ancak bunların dışında, Osmanlı İmparatorluğu, Milli Mücadele de içerisinde işlenmiştir. İki kere basılmış olup bunların birincisi 1926 senesindedir. İkincisi ise 1955 senesinde tefrika edilmiştir.
Mor Salkımlı Ev Karakterleri
Eser bir anı özellikleri taşır. Ancak Mor Salkımlı Ev incelemesi içerisinde yer alan bazı kişiler de vardır. Bunlar şöyledir;
- Halide Edip: Yazar, kendisinden üçüncü tekil şahısla bahsetmeye başlar. Ancak ikinci bölüm sonrasında anlatımı kendi üzerinden devam ettirir. Doğu ve batı kültürlerinden yardım alarak büyür. İngiliz terbiyesi almış olup, Mevlevi anneannesini dinler. Boşanması ardından yaşantısına eğitim sektöründe devam eder. Açtığı cemiyetle ilgilenir.
- Anneanne: Haminne olarak da geçmekte olup, ismi Nakiye hanımdır. Halide Edip’in anneannesi olup, mevlevidir. Namazını kılan ve şiddetten uzak bir kadındır. Dini gösterişte bulunmaz ve yazar onu sevmektedir. Vefatı ardından Halide Edip çok etkilenir;
- Edip Bey: Halide Edip’in babası olup, saray içerisinde görev yapmaktadır. Birkaç evlilik yapmış olup batı hayranıdır. Yazar tarafından sevilmektedir.
- Salih Zeki Bey: Salih Zeki, Halide Edip’in ilk kocasıdır ve aynı zamanda onun kolejden matematik öğretmenidir. Çevresi geniş olup, bilgilidir. Yeniden evlenmek isteyince Halide Edip ile boşanırlar.
- Cemal Paşa: Halide Edip’in Arap coğrafyasında okul açmasını ister. İttihat ve Terakki üyesidir.
- Nakiye hanım: Halide Edip’in eğitimci arkadaşıdır ve Cemal Paşa isteyince Arap coğrafyasına beraber giderler.
Mor Salkımlı Ev İstanbul’da geçmektedir. Ancak eser ilerledikçe Arap coğrafyası da ele alınmaktadır. Bu bakımdan Birüssebi, Beyrut, Şam ve Lübnan gibi yerler bulunmaktadır.
Mor Salkımlı Ev Özeti
Yazar vefat etmeden önce basılmıştır. Konusu bakımından Mor Salkımlı Ev – Halide Edip Adıvar bir anı özelliğindedir. İstanbul’un Beşiktaş semtinde 1882 senesinde dünyaya gelen Halide Edip, Mehmet Edip Bey’in kızıdır. Ailesi farklı sebeplerden dolayı evden ayrılsa da, beraber geri dönmektedir. Annesi o henüz küçük yaşta iken verem hastalığı sebebiyle vefat etmiştir. Yazar, kendisini az hatırlar.
Anneannesine haminne olarak hitap etmekte olup, kendisi mevlevidir. Merhametli bir insan olup, cömerttir ve yoksullara dağıtmaya gayret eder. Ayrıca süt ninesi olan Hatice ile de arası iyidir. Mahmure ablası da çocukluk yıllarında onun için iyi bir arkadaş olmuştur.
Bunlara ek olarak, babasının da zihninde önemi büyüktür. Kendisi, meslek icabı olarak bazı durumlarda geceyi sarayda geçirmektedir. Bunlardan bir gün babasını istediğini söyleyip sinir krizine girdiği için, saraya kadar götürülmüştür.
Ancak bir süre sonra Mehmet Edip Bey evlenir. Ardından Yıldız içerisinde ev alır. Böylece yazar da üvey annesi ile tanışır. Her ne kadar ona ısınsa da yeni evine, bölgeye alışamaz. Mor Salkımlı Ev’e dair bir özlem vardır. Ayrıca babası İngiliz terbiyesini benimsediği için, yazar buna da dayanamaz. Sokakta bulunan küçük kızlar gibi, renkli kıyafetler ister. Şekerleme yemesine izin verilmez. Bu esnada kendisini yalnız görür.
Bir süre sonra, bir Rum tarafından işletilmekte olan çocuk yuvasına verilir. Burada tek Türk olup, yazar Rum kadını sever. Ancak burada hasta olduğu için, babası tarafından Mor Salkımlı Ev’e gönderilir. Böylece kalabalık bir aile içine yerleşir. Ancak bu sefer de içine kapanık hale gelir. Bu esnada 5 yaşında olup, okuma arzusu büyüktür. Böylece ona özel hoca alınır.
Bu civarda, Nilüfer ve Nigar adında iki kız kardeşi olur. Ardından Mor Salkımlı Ev içerisinde yaşayan dayısı ve büyük babası ölünce, Üsküdar içerisinde bulunan İbrahim Efendi Konağı’na giderler. Burada piyano dersleri alsa da, müzikte çok başarı gösterememiştir. Bununla beraber müzikle yakından ilgilidir.
Konaktayken yazar, Ahmet Ağa adlı bir kişi ile tanışır. Kendisi ona Ebu Müslim, Battal Gazi gibi kitaplar verir. Bunlar hayal gücünü etkiler. Ayrıca Ahmet Ağa ona Karagöz’ü gösterir. Mor Salkımlı Ev özeti yazarın anılarından oluşmakla beraber, konağa taşınmaları ardından babası bir kez daha evlenir. Saraylı hanım teyzesi ile evlenmiş olup; eski üvey annesi mutlu değildir. Böylece yazar, birden fazla evliliği nefretle karşılar. Babası iki eşi farklı yerlere yerleştirirken, Halide Edip yeniden Mor Salkımlı Ev’e gider…