Seyahatname, en önemli gezi yazısı eserlerinden biridir. Seyahatname nedir kısaca sorusuna yanıt arayan bireyler, bu eserin Evliya Çelebi tarafından yazıldığını ve Osmanlı toprakları da dâhil olmak üzere pek çok kültürü ele alan yazıların yer aldığı bir kitap olduğunu bilmelidir. 10 ciltlik Seyahatname eseri, 17. yüzyılda kaleme alınmıştır.
2013 yılında UNESCO Dünya Belleği Listesi’ne dâhil olan Seyahatname, Evliya Çelebi’nin geziler ve seferler esnasında şahit olduğu olayları anlatmaktadır. Hem akıcı hem de döneminin en önemli ve açıklayıcı eseri olması nedeniyle, Seyahatname 100 Temel Eser arasında yer almaktadır. Buna ek olarak Evliya Çelebi, İnsanlık tarihine yön veren 20 kişi arasında görülmüştür. Bu bağlamda Seyahatname eseri hem Türkiye hem de dünya tarihi ile ilgili pek çok bilgi içermektedir.
Seyahatname Özeti
Seyahatname, 10 ciltlik bir eserdir. Her cilt, farklı bir bölgeyi açıklamaktadır. Bu nedenle Seyahatname özeti araştıran bireyler, bu eserin tek bir konu üzerine olmadığını bilmelidir. Bu da demek oluyor ki, Seyahatname eserinin özeti bölgesel olarak ele alınabilmektedir. Seyahatname adlı eserin yazılmaya başlanması ve Evliya Çelebi’nin seyahat etmeye başlaması, gördüğü bir rüyanı etkisine bağlıdır.
Evliya Çelebi, gördüğü bir rüyada bir camidedir ve rüyasında gördüğü camide büyük bir cemaat vardır. Hz. Muhammed ve halifeleri de oradadır. Evliya Çelebi, rüyasında Hz. Muhammed’in anın gitmeye çekinir. Ancak cesaretini toparlayıp peygamberimize yaklaşır “Şefaat ya Resulallah” demek yerine heyecandan “Seyahat ya Resulallah” cümlesini kurar. Bu rüyanın kendisine gönderilen bir işaret olduğunu düşünür ve seyahat etmeye ve gördüğü yerleri not etmeye başlar. Evliya Çelebi’nin eseri, bu seyahatler ile şekillenmeye başlar.
1635 yılında ilk olarak İstanbul’u gezen Evliya Çelebi, daha sonra Türkiye topraklarını, Mısır, Suriye, Irak, Azerbaycan, Polonya, Almanya, Rusya, Bosna Hersek, Dalmaçya, Kırım da dâhil olmak üzere sayısız yeri gezer. Evliya Çelebi’nin gezileri 70 yaşına gelinceye kadar devam etmektedir. Gezileri esnasında hastalık, savaş, badireler atlatan Evliya Çelebi, başına gelen olayları ve gördüğü yerleri kayıt altına almaktadır.
Evliya Çelebi, ilk olarak yaşadığı İstanbul’u gezmektedir. Bu şehirde kıraathane, meyhane, meclis gibi pek çok farklı yere gitmiştir. Yaşadıklarını anlatan Çelebi, daha sonra hiçbir izin almadan Bursa’ya gitmiştir. Bursa dönüşünde Evliya Çelebi’nin babası gittiği yerler hakkında yazılar yazması ve kayıt alması koşuluyla seyahat etmesine izin verir. Böylelikle Evliya Çelebi pek çok farklı yere gitmiş ve her gittiği yerde seyahatleri kaydetmeye başlamıştır.
Seyahatname Konusu
Evliya Çelebi’nin yazmış olduğu Seyahatname eserinin konusu da sıkça merak edilmektedir. Seyahatname konusu, daha önce de belirtildiği üzere tek bir konu üzerine değildir. Seyahatname eseri, ciltlenerek birbirinden ayrılmış bir kitaptır. Bu kitabın konusu gezilerde yaşanan olaylar üzerinedir. Akıcı bir anlatım ile yazılan bu eser yalnızca yaşanan olaylar değil, kültürel ve tarihi anlamlarda da pek çok bilgi içermektedir. Seyahatname eserinin ciltleri aşağıdaki listede belirtilmektedir.
- İstanbul ve civarı (1635)
- Bursa ve civarı (1640, Nisan) – Gürcistan, Azerbaycan, Erzurum (1645)
- Ermenistan, Filistin, Sivas, Rumeli, El-Cezire, Suriye, Bulgaristan, Şam, Dobruca, Urmiye
- Basra, Tebriz, Mardin, Bağdat, Van
- Anadolu asilerine karşı ayaklanma, Oçakov seyahti, Basra gezisinin son bölümü, Dalmaçya seferi, Transilvanya gezisi, Rakoçi seferi, Bosna’ya gidiş anı, Bursa’ya geri dönüş, Rusya seferi, Sofya’ya geri dönüş
- Almanya, Macar seferi, Karadağ seferi, Avusturya, Arnavutluk’a gidiş, İstanbul’a geri dönüş, Kanije seferi, Baltık Denizi’ne kadar gidiş, Belgrad’a dönüş, Hersek’e gönderiliş, Ragusa seyahati, Uyvar’ın zaptı
- Kırım, Deşt-i Kıpçak, Dağıstan, Esterhan, Avusturya
- Girit, Rumeli, Kırım, Selanik
- Anadolu’nun büyük bir bölümü, Mekke, Nablus, Medine, Kudüs, Lazkiye, Şam, Beyrut, Halep ve bu bölgelerin civarları
- Sudan ve Mısır
Seyahatname, yukarıda da görülebildiği üzere 10 ciltten oluşmakta ve bu ciltler gezilen bölgelere göre birbirinden ayrılmaktadır. Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul, Çelebi’nin ilk gezilerinin başladığı yer olup, ilk cilttir. Bu geziden sonra başta Bursa olmak üzere pek çok bölgeye ait kayıtlar tutulmuştur.
Seyahatname İncelemesi
Seyahatname eserini daha iyi anlamak isteyen insanlar, Seyahatname incelemesi araştırmaktadır. Seyahatname eseri hakkında daha detaylı bilgi almak için aşağıdaki listeye göz gezdirebilirsiniz.
- Seyahatname, yalnızca bir gezi rehberi değildir. Osmanlı toprakları ve komşu ülkelerin birbiri ile olan ilişkisini de ele almakta ve dönemin en önemli kaynağı olmaktadır.
- Evliya Çelebi, seyahatnameyi yazarken kendi düşüncelerini de yazılarına eklemiştir. Böylece eser, düz bir anlatım yerine sürükleyici ve etkileyici bir hal almıştır.
- Gezilen ve kayıt altına tutulan yerler ile alakalı sayısız bilgi bulunur. Dönemin şarkıları, giyim kültürü, eğlence anlayışı, dil farklılıkları, din gibi pek çok konuda anlatımlar bulunmaktadır.
- Eser düz bir dilden ziyade, kimi zaman eğlenceli kimi zaman ciddi olarak açıklanmaktadır. Bu sayede bu eseri okuyan herkes kolayca anlatılanları kavrayabilmektedir.
- Seyahatname yalnızca bilgi değil, insanların bu bilgileri nasıl sindirebildiğini de anlatır. Bu durum, insan başarısının en büyük örnekleri arasında yer alır.
Yukarıda da görülebildiği üzere Evliya Çelebi’nin eseri oldukça büyük bir önem taşımaktadır. Tarih, dönem, kültür başta olmak üzere pek çok unsurun bir arada harmanlanması ile oluşturulmuştur.