Zekeriyazade Yahya Efendi 1561 senesinde İstanbul ilinde doğmuştur. Babası Bayramzade III. Murat’ın padişahlık döneminde şeyhülislamlık yapmıştır. Babası ile beraber Hicri 994 senesinde hacca gitmiştir. Zekeriyazade Yahya Efendi hayatı ve eserleri ile aldığı medrese eğitiminin doğrudan ağlantısı bulunmaktadır. Çok iyi bir medrese eğitimi almıştır. Derin zekâsı ve bilgisiyle devlet görevinde hızla yükselmiştir. Birçok medrese de öğretmenlik yapmıştır.
Hicri 1004 senesinde Halep kadısı olarak tayin edilmesinin ardından İstanbul’dan ayrılmak zorunda kalmıştır. İstanbul’un yanı sıra Şam, Bursa ve Edirne illerinde de kadılık görevini yerine getirmiştir. Kadılığın yanı sıra kazasker görevinde de bulunmuştur. I. Mustafa döneminde 1622 senesinde ise ilk kez şeyhülislamlık görevine getirilmiştir. Bu durum onun ileriki yıllarda Şeyhülislam Yahya Efendi olarak anılmasına sebebiyet verecektir.
7 Şubat 1632 senesinde yapılan komplolar sonrasında dönemin padişahına sunulan idam edilecek 17 kişi arasında Zekeriyazade Yahya Efendi de bulunmaktadır. Bu olaylardan sonra şair Topkapı’da bulunan çiftliğine yerleşmiştir. 1633 senesinde ise tekrar şeyhülislamlık makamına atanmış ve ölene kadar da bu makamda görev yapmıştır.
1644 senesinde kış mevsiminin şubat ayında İstanbul’da vefat etmiştir. Elde edilen bilgilere bakıldığında öldüğünde seksen yaşını geçtiği sonucuna ulaşılmıştır. Cenazesi İstanbul’da yaşayan insanlar tarafından taşınarak babasının yanına defnedilmiştir. Zekeriyazade Yahya Efendi halk tarafından çok sevilen iyi bir şairdir. Cenazesinin kalabalık olmasında halk tarafından çok sevildiğinin etkileri de görülmektedir.
Zekeriyazade Yanya Efendi ve Edebi Kişiliği
Şeyhülislam Yahya Efendi çağının gazel türünde en başarılı şairlerindendir. Eserlerinde kullandığı çok zarif ve temiz bir dildir. Eserlerini çok samimi bir üslupla kaleme almıştır. Eserlerinde aşırı derecede söz sanatlarına yer vermemiştir. Gazellerinde rubai veznini ilk olarak kullanmasıyla tarihe geçmiştir. Türk edebiyatında en çok Yahya Efendi Divanı ile anılmaktadır. Şair olarak Türk edebiyatına katkısı büyüktür.
Edebi olarak yazdığı gazellerde ustalaşmıştır. Günümüzde dahi gazelleri birçok yazara ilham kaynağıdır. Rubai veznini ilk kez kullanması onu dönemi içerisindeki şairleri arasında fark yaratmasına sebep olmuştur. Kaleme aldığı eser bu yönüyle bir ilktir. Babasının yanında yetişen usta şair babasının mesleğini uzun yıllar boyunca sürdürmüştür. Babası onu kendisi bizzat yetişmesine için çaba harcamıştır. Nitekim Türk edebiyatı tarihine baktığımızda babasının çabalarının boşa gitmediğini görmekteyiz.
Zekeriyazade Yahya Efendi ve Başlıca Eserleri
Onun en önemli eseri yazmış olduğu Divan’dır. Eserin girişi altmış iki sayfadan oluşmaktadır. Bu Divan içerisinde II. Osman, IV. Murat ve Hace Efendi dışında kimseye ait kaside bulunmamaktadır. Divan’ın ilk kısmında bir Na’t bulunmaktadır. Bunun dışında Divan içerisinde bir adet sakiname ve bir adet de tahmis bulunmaktadır. Divan genel olarak yazılan gazellerle doludur. Şeyhülislam Yahya Efendi Türk edebiyatı tarihine gazelleri ile kazınmıştır. Şairin Divan dışında başlıca eserleri,
- Taliku Şerhi Camii Dürer
- Tahmisü Kaşidetil Bürde
- Nigaristan Tercümesi
- Fetvayı Yahya Efendi
- Sakınama
Yahya Efendi Divanı
Yahya Efendi Divanı ile şair Türk edebiyatında adından sıkça söz ettirmektedir. Bu eser şairin en önemli eseridir. Günümüze kadar bu eser ile birlikte 349 adet gazel, 3 tarih kısmı, 24 adet kıta ve 4 rubai ancak ulamıştır. Eserin büyük bir kısmı eksiktir. Bu eser 1995 yılında Rekin Ertem tarafından ve daha sonrasında 2001 yılında Hasan Kavruk ile yayımlanmıştır.
Zekeriyazade Yahya Efendi hayatı ve eserleri günümüz bakış açısı ile incelendiğinde daha çok Divan edebiyatında görülen türler ile anıldığını görmekteyiz. İyi bir gazel ustası olarak hala şairin etkisi sürmektedir. Edebiyat severlerin ve özellikle gazel severler için şairin özel bir yeri bulunmaktadır. Türk dili ve edebiyatı bölümlerinde okuyan öğrencileri için yazmış olduğu Divan adlı eser iyi bir ders kitabı kaynağıdır.
Zekeriyazade Yahya Efendi ve Yaşadığı Dönem
17.yüzyıl içerisinde Osmanlı Devleti’nde yaşamış dönemin büyük şairleri arasındadır. Kendi döneminin dışında kendisinden sonra gelen şairler arasında da önemli bir yere sahiptir. Aynı çağda onunla beraber yaşayan kişiler tarafından mütevazı, hoş sohbet sahibi ve nükteden kimse olarak bahsetmektedirler. Şair uzun yıllar boyunca Osmanlı Devleti’nde kadılık ve şeyhülislamlık görevlerinde bulunmuştur.
Yahya Efendi Divanı ile birlikte eski kelimelerin günümüz Türkçesine de aktarıldığını görmekteyiz. Birçok şair tarafından Divan içerisinde bulunan şiirler incelenmiştir. Bu Divan aynı zamanda okuyucularına derin tasavvufi düşüncelerde hissettirmektedir. Günümüz şairleri büyük emekler vererek Divan’ı incelemektedirler. Şairin verdiği fetvaları dahil eser haline getirilmiştir. Şairin eserlerinin bu kadar yankı getirmesinde medrese tarzında aldığı eğitiminde etkisi bulunmaktadır.
Şairin babası ile birlikte çocukluğunu geçirmesi onun şeyhülislamlık makamını sevmesinde çok büyük bir etken olmuştur. Zekeriyazade Yahya Efendi hayatı ve eserleri bugün dahi çokça sohbet konusu olmaktadır. Şair bıraktığı en büyük eseri olan Divan’ı ile birçok araştırmaya konu ve birçok makalenin yazımında kullanılmaktadır. Eserinin günümüze ulaşan kısmı dil bilimciler tarafından günümüz Türkçesine çevrilerek kitap haline çevrilmiştir.
Osmanlı Döneminde yerine getirdiği dönem içerisinde idam edilmekten son anda kurtulan şair daha sonrasında birçok eseri kaleme almıştır. Osmanlı döneminde birçok padişahın şeyhülislamlığını şairliği kadar ustaca yerine getirmiştir. Şeyhülislam Yahya Efendi olarak anılan şair dönemin haklı tarafından hep iyi bir insan olarak anılmıştır. Şairin cenazesinde bile Osmanlı halkı onu yalnız bırakmamıştır.